Είναι σήμα των καιρών. Το κυνήγι του πιο ωφέλιμου, του πιο θρεπτικού, του πιο nutrient dense, της υπερτροφής, της αντιγήρανσης, της καλύτερης δυνατής διατροφής. Η βιομηχανία φροντίζει να τροφοδοτεί το σύστημα αυτό και να ανεβάζει ακόμα περισσότερο τα standards. Φυσικά ανταποκρίνεται και στη δική μας “ανάγκη” να κάνουμε το καλύτερο δυνατόν για τον εαυτό μας.
Σε τι βαθμό όμως όλη αυτή η ενασχόληση με το wellness έχει πραγματικό όφελος; Βοηθά όντως στην καλύτερη ποιότητα ζωής μας; Ή είναι μια ακόμα πηγή stress και ανασφάλειας; Ένα ακόμα μονοπάτι “σπατάλης” χρημάτων και φυσικών πόρων;
Να φάω φρούτα που έχουν ζάχαρη; Πόσο κακό μου κάνει λίγη ζάχαρη; Και πόσο είναι “λίγη ζάχαρη”; Χρειάζομαι όλα αυτά τα περίεργα superfoods πάνω από το φαγητό μου; Τι κάνει το καθένα; Να αγοράσω αυτό το περίεργο ψωμί χωρίς τη γλουτένη; Μάλλον η γλουτένη είναι κάτι πολύ κακό για το σώμα μου! Πρέπει να αρχίσω να γυμνάζομαι! Ποιός είναι ο πιο αποτελεσματικός τύπος άσκησης; Ποιό είναι το σωστό timing για το συμπλήρωμα πρωτεΐνης μου;
Τι είναι το wellness;
Οι άνθρωποι συχνά σκέφτονται το wellness, ή την “ευεξία” στα πλαίσια της σωματικής υγείας, αλλά είναι τόσα πολλά περισσότερα.
Η ευεξία είναι μια ολιστική φροντίδα της σωματικής, ψυχικής και πνευματικής υγείας. Τροφοδοτεί το σώμα, εμπλέκοντας το μυαλό και καλλιεργώντας το πνεύμα. Σίγουρα περιλαμβάνει την επιδίωξη της υγείας αλλά αφορά περισσότερο την επιδίωξη ενός τρόπου ζωής που εξατομικεύεται ώστε το άτομο να εξαντλήσει την προοπτική και τις δυνατότητές του.
Η έννοια του wellness έχει 8 βασικές διαστάσεις:
- Την σωματική διάσταση:
Αφορά τη φροντίδα της διατροφή και της φυσικής δραστηριότητας ώστε να επιτευχθεί σωματική υγεία και μείωση του κινδύνου για χρόνια νοσήματα, στο παρόν και στο μέλλον. - Την συναισθηματική διάσταση:
Εχει να κάνει με την ψυχική υγεία, την επαφή του ατόμου με τα συναισθήματά του, την κατανόηση, την έκφραση και τη διαχείριση αυτών όπως επίσης και τον σεβασμό των συναισθημάτων των συνανθρώπων. - Τη διανοητική διάσταση:
Αφορά την εκπαίδευση, τη νοητική εξέλιξη, την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων, την απόκτηση νέων γνώσεων και την έκφραση της δημιουργικότητας. - Την κοινωνική διάσταση:
Αφορά την ανάπτυξη και διατήρηση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων, τη συμμετοχή του ατόμου σε κοινότητες, την επικοινωνία των σκέψεων και των συναισθημάτων. - Την πνευματική διάσταση:
Έχει να κάνει με τη “θρησκεία”, τις πεποιθήσεις, τη φιλοσοφία που οδηγεί τις πράξεις του ατόμου και παρέχει αίσθημα “σκοπού” - Την περιβαλλοντική διάσταση:
Είναι η επίγνωση της ασταθούς κατάστασης της γης και η κατανόηση των επιπτώσεων που έχουν οι καθημερινές συνήθειες στην υγεία του φυσικού περιβάλλοντος. - Την επαγγελματική διάσταση:
Αφορά την εξέλιξη δεξιοτήτων, γνώσεων, προσόντων, με τελικό σκοπό την επίτευξη επαγγελματικής ανάπτυξης και τελικά την μεγαλύτερη ικανοποίηση και ευχαρίστηση στον χώρο της εργασίας. - Την οικονομική διάσταση:
Αφορά τη διαχείριση των πόρων, τη λήψη ενημερωμένων οικονομικών αποφάσεων και επενδύσεων, τον καθορισμό ρεαλιστικών στόχων και την προετοιμασία για βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες ανάγκες ή καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.
Είναι δύσκολο να ορίσει κανείς αυτές τις έννοιες, ειδικά όταν δεν είναι ψυχολόγος η κοινωνιολόγος. Η δική μου άποψη είναι πως είναι δύσκολο κανείς να επιδιώκει εξέλιξη σε όλους αυτούς τους τομείς. Σίγουρα πολλές απο αυτές οι συμπεριφορές μας βγαίνουν αυτόματα καθώς είναι στη φύση μας να θέλουμε να επιβιώσουμε, να είμαστε πιο ευτυχισμένοι, πιο υγιείς και να καθιερωθούμε στις κοινότητές μας.
Σε πιο βαθμό όμως η αναζήτηση της ευεξίας σε όλες τις παραπάνω διαστάσεις μας κάνει περισσότερο κακό παρά καλό;
Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα από τα νεότερα διατροφικά πρότυπα, τη διαλειμματική ή διαλείπουσα νηστεία. Το συγκεκριμένο διατροφικό πρότυπο απαγορεύει την κατανάλωση τροφής για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα της ημέρας. Υπόσχεται την “επαναφόρτιση” του οργανισμού και τη βελτιστοποίηση της απόδοσης και της παραγωγικότητάς του.
Από πότε όμως αντιμετωπίζουμε το σώμα μας σαν μια επιχείρηση ή ένα εργοστάσιο και παλεύουμε να το “στύψουμε” για να παράγει περισσότερο; Η υιοθέτηση αυστηρών διατροφικών σχημάτων και το κυνήγι της τελειότητας πλησιάζει και ίσως ξεπερνά τα όρια της διατροφικής διαταραχής.
Η νευρική ορθορεξία, είναι μία διατροφική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από μια εμμονή με την ισορροπημένη διατροφή. Αφορά την ποιότητα και όχι την ποσότητα της διατροφής, σε αντίθεση με άλλες διαταραχές λήψης τροφής και δεν έχει σαν στόχο την απώλεια βάρους, αλλά τη σωματική υγεία και ευεξία.
Η διάγνωση της ορθορεξίας είναι δύσκολη, καθώς η ενασχόληση με τη διατροφή και η επιδίωξη της υγείας αφορά ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού. Στο βαθμό όμως που αυτή η ενασχόληση αρχίζει να επηρεάζει αρνητικά τη σωματική, την κοινωνική και την ψυχική υγεία ξεκινά να αποτελεί διαταραχή. Η εμμονή με τις καλές επιλογές στο φαγητό και το άγχος που αυτή προκαλεί, οι πολύ αυστηροί περιορισμοί στο φαγητό (αποτοξίνωση, αποφυγή ζάχαρης, αποφυγή ζωικών προιόντων, αποφυγή λιπαρών κα.), οι διατροφικές ελλείψεις, η κοινωνική απομόνωση λόγω μη συμμετοχής σε ομαδικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν φαγητό είναι μερικά μόνο απο τα κριτήρια διάγνωσης της ορθορεξίας.
Δεν μοιάζουν πολύ μακρινά για πολλούς, έτσι;
Οι αρνητικές επιπτώσεις της ορθορεξίας είναι τόσο σωματικές, όσο κοινωνικές και συναισθηματικές.
Η αυστηρή αποφυγή σημαντικών ομάδων τροφίμων και ο περιορισμός της τροφής μπορεί να φέρει ελλείψεις σε θρεπτικά συστατικά, αναιμία, πεπτικά προβλήματα, ανωμαλίες στον καρδιακό ρυθμό.
Όσον αφορά στην ψυχική υγεία τώρα, η απόκλιση από τους αυτοεπιβαλλόμενους αυστηρούς διατροφικούς κανόνες προκαλεί αίσθημα ενοχών και αυτοτιμωρίας. Οδηγεί σε ακόμα πιο αυστηρές συμπεριφορές με σκοπό τον “εξαγνισμό” και τη διόρθωση των “παρασπονδιών”. Η συνεχής ενασχόληση με το φαγητό και την υγεία έχει συσχετισθεί με χαμηλότερη απόδοση στο εργασιακό περιβάλλον, πτωχότερη μνήμη και ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.
Στην κοινωνική διάσταση, η ανάγκη για διαρκή διατήρηση του ελέγχου αποτρέπει το άτομο από το να συμμετέχει σε κοινωνικές δραστηριότητες, όπως το φαγητό ή το ποτό έξω με φίλους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απομόνωση. Ταυτόχρονα το αίσθημα της “ανωτερότητας” λόγω της επίτευξης της αυτοφροντίδας και εξέλιξης περιπλέκει ακόμα περισσότερο τις κοινωνικές συναναστροφές.
Και οι επιπτώσεις αυτές δεν είναι πολύ διαφορετικές για τις υπόλοιπες διαστάσεις του wellness. Το αίσθημα της ανεπάρκειας μπροστά στο πρότυπο του τέλειου σώματος, της τέλειας δουλειάς, της συναισθηματικής ισορροπίας και της νοητικής εξέλιξης είναι πολύ συχνό και αφορά τεράστιο κομμάτι του πληθυσμού που ζει σε κοινωνίες όπου τα πρότυπα αυτά καλλιεργούνται. Η σύγκριση με άλλα άτομα που έχουν πετύχει το “ιδανικό” επιφέρει δυστυχία, στρες και αίσθημα ανασφάλειας. Και σε καμία άλλη εποχή δεν ήταν πιο εύκολο να βρούμε και να δούμε άτομα που διαπρέπουν σε τομείς στους οποίους εμείς τα βρίσκουμε δύσκολα!
Σύμφωνα με το νόμο του Pareto, ενός Ιταλού οικονομολόγου-κοινωνιολόγου, το 80% του αποτελέσματος προκύπτει από το 20% της συνεισφοράς. Το υπόλοιπο 20% απαιτεί 80% έξτρα συνεισφοράς. Η θεωρία αυτή που συχνά αποκαλείται “νόμος 80/20” βρίσκει εφαρμογή σε πολλούς τομείς. Μεταξύ αυτών, στον επιχειρησιακό και οικονομικό σχεδιασμό, στην κοινωνική επιστήμη αλλά και στην οργάνωση της ζωής και της υγείας. Κάποια παραδείγματα του νόμου αυτού είναι τα εξής:
“Το 20% των ρούχων μας στη ντουλάπα φοριούνται το 80% του χρόνου μας”
“Το 20% των εργαλείων μας χρησιμοποιούνται για το 80% της δουλειάς μας”
Ας μεταφέρουμε λίγο τον κανόνα αυτό στη διάσταση της υγείας μας. Υπάρχουν πράξεις και συνήθειες πολύ σημαντικές, που έχουν πολύ μεγάλο αντίκτυπο στην υγεία μας. Το να τρώμε επαρκή και καθαρή τροφή, το να κοιμόμαστε, να πίνουμε νερό χωρίς επιμολύνσεις από βακτήρια, να ζούμε σε βιώσιμη θερμοκρασία περιβάλλοντος φέρνουν ένα πολύ σημαντικό ποσοστό, αν όχι το 80%, ευεξίας.
Δεδομένου ότι το 20% των πράξεων δίνει το 80% του αποτελέσματος ας δοκιμάσουμε να αναποδογυρίσουμε λιγάκι τα ποσοστά. Μια προσκόλληση κατά 80% σε υγιεινές συνήθειες διατροφής και άσκησης ανεβάζει κατά πολύ το ποσοστό θετικού αποτελέσματος στην υγεία μας, πάνω από το 90%, πολύ κοντά στο 100%.
Βέβαια ίσως οικονομικοί όροι δεν έχουν απόλυτα σωστή εφαρμογή στο κομμάτι της υγείας και της ανθρώπινης ψυχολογίας. Μείνε λίγο μαζί μου όμως στον τρόπο που το σκέφτομαι. Θέλω να τονίσω είναι πως δεν είναι ανάγκη να επιδιώκουμε την τελειότητα. Αν ακολουθούμε τις συστάσεις τις περισσότερες ημέρες, στα περισσότερα γεύματα τότε είμαστε ασφαλείς. Πάντα είναι να δίνουμε στον εαυτό μας ένα περιθώριο λάθους. Είναι ανθρώπινο και μας δίνει την ευκολία να το ξεπερνάμε, καθώς το αίσθημα της αποτυχίας μας είναι μικρότερο.
Στα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς ατόμων με τάση προς την ορθορεξίας έχει φανεί μια δυσκολία αναγνώρισης και διαχείρισης των συναισθημάτων. Φαίνεται πως η διαταραχή τους είναι ίσως ένας μηχανισμός διατήρησης του αισθήματος ελέγχου της καθημερινότητας.
Αν το wellness όμως αφορά οκτώ διαστάσεις, μέσα σε αυτές την συναισθηματική, κοινωνική και περιβαλλοντική υγεία, τότε στόχος μας πρέπει να είναι η υιοθέτηση συμπεριφορών που τις ισορροπούν όλες τους, ή όσο το δυνατόν περισσότερες εξ αυτών.
Όχι, δεν πειράζει να καταναλώσουμε λίγη ζάχαρη αν θέλουμε να απολαύσουμε ένα νόστιμο επιδόρπιο. Αν την καταναλώνουμε καθημερινά ίσως αυξήσει τον κίνδυνο για χρόνια νοσήματα. Δεν πειράζει μια στο τόσο να εκδηλώνουμε συμπεριφορά υπερφαγίας. Είδικά αν νιώθουμε πως μας εξυπηρετεί με το άγχος ή τη ανία μας. Αν είναι συχνό φαινόμενο, είναι πιθανό να επηρεάσει το βάρος μας. Μπορούμε να καταναλώσουμε ένα πράσινο smoothie με υπερτροφές για πρωινό, για μεσημεριανό μια χρωματιστή σαλάτα με όσπρια και κινόα και το βράδυ ένα μεγάλο κουβά ποπ κορν βλέποντας ταινία μαζί με την παρέα μας.
Δεν είναι ανάγκη να τα κάνουμε όλα σωστά ή όλα λάθος. Η φιλοσοφία του “όλα η τίποτα” στη διατροφή αλλά και σε πολλούς άλλους τομείς δεν φέρνει υγεία αλλά έκπτωση αυτής.
Το κυνήγι της τελειότητας, του 100%, προκαλεί τόσο άγχος και φόβο αποτυχίας που μπορεί τελικά να πετύχει το αντίθετο αποτέλεσμα στο αίσθημα της ευεξίας. Η επιδίωξη ενός ποσοστού 80-90% είναι πιο υγιής και μάλιστα ο τρόπος σκέψης αυτός μπορεί να πετύχει τελικά πολύ μεγαλύτερα ποσοστά!
Θέλεις να διαβάσεις περισσότερα; Ρίξε μια ματιά στο άρθρο “Τι είναι η ενσυνείδητη διατροφή;”.