Δεν είναι μυστικό ότι οι προσπάθειες για απώλεια βάρους είναι γενικά αναποτελεσματικές. Η συντριπτική πλειοψηφία όσων χάνουν βάρος μέσω οποιασδήποτε μη χειρουργικής επέμβασης για απώλεια βάρους θα επανακτήσουν σχεδόν ολόκληρο το χαμένο βάρος μέσα σε πέντε χρόνια. Πολλοί θα αποκτήσουν ακόμα περισσότερο. Όλα αυτά τα χρόνια που οι ερευνητές μελετούν πώς να προάγουν βιώσιμη, μακροχρόνια απώλεια βάρους, δεν έχουν βρει ακόμα μια αποτελεσματική μέθοδο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Ίσως εν μέρει επειδή το βάρος απλά δεν είναι κάτι που βρίσκεται εντός του άμεσου ελέγχου μας.
Τι καθορίζει το βάρος μας;
Κατανοούμε ότι η γενετική παίζει σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του ατομικού μεγέθους του σώματος. Θεωρητικά, άλλοι παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάζουν το βάρος, όπως οι διατροφικές επιλογές και η φυσική δραστηριότητα, είναι προσωπικές επιλογές εντός του πεδίου ελέγχου του ατόμου. Ρεαλιστικά, ωστόσο, οι πολλαπλές κοινωνικές ανισότητες που υπάρχουν στην κοινωνία καθιστούν αυτές τις επιλογές μη προσβάσιμες για πολλούς. Το σώμα μας διαθέτει προηγμένους μηχανισμούς άμυνας που προστατεύουν με αμείωτο ζήλο από την απώλεια βάρους. Επιπλέον, η συνεχής προσπάθεια για απώλεια βάρους μπορεί να επηρεάσει σημαντικά και αρνητικά την ποιότητα ζωής και την ευημερία προάγοντας διαταραχές πρόσληψης τροφής, επιδεινώνοντας την εικόνα σώματος και άλλες μορφές σωματικών και ψυχολογικών βλαβών.
Το mindfulness και η εφαρμογή του στον τρόπο που τρώμε
Η ενσυνειδητότητα (mindfulness) – η χωρίς επίκριση παρατήρηση των σκέψεων, των συναισθημάτων και των εμπειριών μας – επιτρέπει να αναγνωρίσουμε πόσο άσκοπες ειναι αυτές οι προσπάθειες ρύθμισης βάρους αλλά και πόσο πόνο τελικά προκαλούν. Αποτελεί επίσης θεμέλιο μιας εναλλακτικής προσέγγισης σε σχέση με τις παραδοσιακές παρεμβάσεις για τα άτομα που εκφράζουν ανησυχίες για το βάρος και τη διατροφή τους.
Η ενσυνείδητη διατροφή (mindful eating) είναι μια πρακτική που παρουσιάζεται συχνά ως αντίδοτο στην κατα συρροή ενασχόληση με το βάρος και την απώλειά του. Πράγματι, η ενσυνείδητη διατροφή κρύβει τεράστια δυναμική για να βοηθήσει το άτομο να επουλώσει τη σχέση του με την τροφή και το σώμα του. Ωστόσο, η ενσυνείδητη διατροφή δεν είναι μια παρέμβαση για απώλεια βάρους, και η θέση της ως τέτοια είναι αντίθετη με το πνεύμα της προσέγγισης αυτής.
H θέση της ενσυνείδητης διατροφής ως εργαλείο απώλειας βάρους υποθέτει ότι το σώμα είναι ένα πρόβλημα. Δεν είναι. Στην κοινωνία μας ασκείται τεράστια πίεση στο άτομο να επιτύχει και να διατηρήσει ένα ιδανικό και αποδεκτό βάρος σώματος, με κάθε κόστος. Οι προσδοκίες αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε έντονο άγχος και δυσφορία. Επικρατεί, επίσης, η υπόθεση ότι το βάρος βρίσκεται εντός του ελέγχου του ατόμου και ότι η διατροφική πρόσληψη είναι ο μοναδικός, ή τουλάχιστον ο σημαντικότερος, παράγοντας για τον καθορισμό του βάρους αυτού. Αυτό είναι αναληθές. Φυσικά, η πεποίθηση ότι είναι αληθές μπορεί να κάνει το άτομο να νιώθει ηττημένο και ανεπαρκές, συμβάλλοντας σε ακόμα μεγαλύτερη πάλη και πόνο.
Συμπερίληψη βάρους σημαίνει αποδοχή και σεβασμός στην εγγενή ποικιλομορφία των σχημάτων και μεγεθών των σωμάτων, απορρίπτοντας την εξιδανίκευση ή “παθολογοποίηση” συγκεκριμένων βαρών.
Association for size diversity and health, Health at every size®️ (haes) principles
Η ενσυνείδητη διατροφή είναι μια πρακτική που μας βοηθά να απαλύνουμε τον “πόνο” αυτόν, όχι να τον επιδεινώνουμε. Επομένως, η χρήση της ενσυνείδητης διατροφής ως παρέμβαση για απώλεια βάρους όχι μόνο βασίζεται σε λανθασμένες υποθέσεις, αλλά είναι επίσης αντίθετη με την ίδια την φιλοσοφία της ενσυνείδητης διατροφής.
To σώμα και το “inner wisdom”
Οι απόπειρες απώλειας βάρους περιλαμβάνουν την προσπάθεια ελέγχου της ενεργειακής πρόσληψης και της ενεργειακής δαπάνης μέσω “εξωτερικών μέσων”. Τέτοια μέσα είναι ο περιορισμός θερμίδων μέσω της τροφής και η καύση θερμίδων μέσω της άσκησης. Ο σκοπός αυτών των αυτοεπιβληθέντων κανόνων είναι να αγνοήσουν τα εσωτερικά σήματα του σώματος.
Στον αντίποδα, η ενσυνείδητη διατροφή είναι μια εσωτερικά καθοδηγούμενη πρακτική που σέβεται την “εσωτερική σοφία” (inner wisdom) του σώματος. Δίνει έμφαση στο να αναγνωρίζουμε και να ανταποκρινόμαστε στα σήματα πείνας και κορεσμού μας, ενώ ταυτόχρονα τιμάμε τις προσωπικές μα διατροφικές προτιμήσεις. Δίνει έμφαση στο να κινούμαστε με τρόπο που απολαμβάνουμε, ως μια ανάγκη που εκδηλώνει το σώμα, ώστε να βρίσκουμε ενέργεια, να ξεπιανόμαστε, να “ξεσκουριάζουμε” και όχι να καίμε θερμίδες. Η ενσυνείδητη διατροφή έχει ως στόχο να μας υποστηρίξει στο να συνεργαζόμαστε με τα σώματά μας, αντί να αγωνιζόμαστε εναντίον τους. Θέλει να μας μάθει τον τρόπο να ικανοποιούμε καλύτερα τις ανάγκες μας αντί να παλεύουμε να ελέγξουμε το μέγεθός μας.
Αυτό δεν σημαίνει οτι το βάρος δεν αλλάζει ή δεν θα αλλάξει αν κάποιος υιοθετήσει μια πρακτική ενσυνείδητης διατροφής. Είναι πιθανό. Τα σώματα αλλάζουν συνεχώς και η ενσυνείδητη διατροφή δεν εναντιώνεται σε αυτό. Ωστόχο, αν η ενσυνείδητη διατροφή χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για απώλεια βάρος, δεν είναι ενσυνείδητη διατροφή. Είναι απλώς άλλη μια δίαιτα.
Η ενσυνείδητη διατροφή είναι στη ρίζα της μια συμπεριληπτική για το βάρος προσέγγιση. Σύμφωνα με το Association for Size Diversity and Health (ASDAH), συμπερίληψη βάρους σημαίνει αποδοχή και σεβασμό στην εγγενή ποικιλομορφία των σχημάτων και των μεγεθών των σωμάτων, απορρίπτοντας την εξιδανίκευση ή την “παθολογοποίηση” συγκεκριμένων βαρών.
Η ενσυνείδητη διατροφή τιμά και σέβεται τη μοναδικότητα όλων των ατόμων και την “εσωτερική σοφία” που κάθε σώμα διαθέτει. Αν και δεν είναι μια παρέμβαση απώλειας βάρους, μπορεί να μας ανοίξει τον δρόμο να ανακαλύψουμε μια πιο θετική και ειρηνική σχέση με τη διατροφή και το σώμα μας, μέσω της καλλιέργειας εμπιστοσύνης και επίγνωσης και της μείωσης της αυτοκριτικής. Τελικά, η ενσυνείδητη διατροφή μας μαθαίνει να αναγνωρίζουμε και να ικανοποιούμε τις ανάγκες μας στο τώρα, να θρέφουμε και φροντίζουμε το σώμα μας στο τώρα, να υποστηρίζουμε την υγεία και την ευημερία μας στο τώρα. Όχι αφού χάσουμε το βάρος και φτάσουμε στα αποδεκτά (για ποιον;;) κιλα.